Phiên Dịch Kinh Điển Phật Giáo

Nguyên Tắc và Phương Pháp Phiên Dịch Kinh Điển

Hòa Thượng thường răn nhắc các đệ tử là phải dùng trí huệ chân chánh để phiên dịch kinh điển. Ngài cũng bảo rằng nếu thấy có phần nào dịch không đúng nghĩa thì hãy đưa ra để mọi người cùng nghiên cứu thảo luận. Nhờ sự nghiên cứu thảo luận công khai mà các bản dịch lại càng thêm chính xác. Bằng cách này, cách thức phiên dịch thuở xưa được truyền sang Tây Phương. Ngài nói :

Trước khi chính thức phê chuẩn, hiến pháp được đọc ba lần để xem có ai còn phản đối. Chúng ta phải áp dụng phương pháp này để phiên dịch kinh điển. Phiên dịch xong, mọi người lại cùng nhau nghiên cứu một lần nữa để xem coi còn có vấn đề gì chăng. Cần dùng trí huệ của mọi người để phiên dịch Kinh Ðiển. Nếu ai có ý kiến gì đều được mang ra bàn thảo. Khi hỏi thăm ý kiến, chúng ta phải theo phương pháp Yết Ma (phiên họp chính thức của Tăng chúng). Nghĩa là, sau khi đọc qua một lần, thì hỏi xem có ai cho ý kiến để sửa chữa. Lần thứ hai đọc lại và hỏi, rồi lần cuối cùng cũng như thế. Bản dịch phải được đọc ba lần và phải hỏi ý kiến mọi người ba lần. Nên đọc chậm rãi để được nghe rõ ràng. Khi đọc xong ba lần theo pháp Yết Ma, những người có ý kiến nên nêu lên. Nếu không ai còn ý kiến thêm, tức là mọi người đều đồng ý. Trong tương lai, không ai có thể bàn cãi hay phản đối : "Phần phiên dịch này không hay. Hồi đó đã dịch sai.". Không ai trong chúng ta có thể phản đối. Thế nên, mọi người đều phải chịu trách nhiệm. Chỉ khi nào mọi người đều đồng ý thì bản dịch mới được thông qua. Phương thức phiên dịch của chúng ta ngày nay sẽ làm gương cho người sau để họ y cứ theo đó mà làm. Không thể nào chỉ có một bản dịch cá nhân. Chúng ta chung sức để thực hiện việc này."

Bên cạnh tài năng và ngôn ngữ vượt ngoài sức tưởng tượng của mọi người, Ngài cũng hiểu tinh tường về nguyên tắc và phương pháp phiên dịch. Trong ba nguyên tắc 'Tín, Nhã, Ðạt' thì Tín (trung thật) là quan trọng bậc nhất. Ngài nói:

"Việc quan trọng nhất của sự phiên dịch là phải chính xác, chứ không thể tương phản với nguyên văn. Khi dịch bản văn của người khác thì phải trung thực y chiếu theo lời của người đó, mà không thể bỏ xen ý kiến của mình vào được. Nếu văn phạm có chỗ nào không thông suốt thì có thể trau dồi lại, nhưng không thể thêm lời chú giải hay ý kiến của mình vào đó."

Tiếc thay, vài người cho rằng phương thức giảng giải của Ngài là thiếu uyên bác, hoặc muốn cho mình nổi bật lên, nên tự thêm ý kiến mình hay ý kiến của người khác vào những bản văn chú giải kinh điển đã được xuất bản và bỏ phần giải thích nguyên thuỷ của Ngài. Ngài thuyết giảng những lời "giản dị đơn sơ" với dụng ý giúp những kẻ sơ cơ cùng các dịch giả theo đó mà học tập để có kiến thức căn bản về Phật Pháp, rồi y cứ theo đó mà tu hành. Ngài không chấp trước vào lời giảng giải của mình, chỉ khiêm tốn bảo :

"Nếu muốn, quí vị có thể dùng lời giải thích sơ đẳng của tôi. Hiện tại, vì mới bắt đầu, chúng ta nên đặt nền móng cho vững chắc, rồi sau đó khai triển cùng phiên dịch những kinh điển khác."

Phiên dịch Kinh Ðiển là công nghiệp cả trăm ngàn năm. Từ quan điểm của người mở đường, lập trường của Ngài là:

"Hiện tại, việc phiên dịch chỉ cần văn nghĩa rõ ràng và dễ hiểu là đủ rồi. Chúng ta không cần phải tô điểm lòe loẹt như tấm vải thêu. Chỉ cần đạt được, là đủ. Tương lai, nếu có ai nhận thấy rằng những bản dịch đại khái của chúng ta không hay cho lắm thì họ có thể trau chuốt sửa chữa lại."

Phiên dịch kinh điển để mọi người có thể hiểu rõ. Vì thế Ngài nhấn mạnh :

"Phải phiên dịch kinh điển đơn giản và rõ ràng. Không nhất định phải dùng tiếng Phạn. Nếu tiếng Anh không có chữ tương đương thì bất đắc dĩ mới dùng tiếng Phạn. Nếu tiếng Anh có, thì nên dùng những chữ mà người ở nước này có thể hiểu được dễ dàng. Nếu chúng ta dùng toàn chữ Phạn, thì không cần dịch Kinh Ðiển ra Hoa ngữ, rồi tiếng Anh. Thế thì chỉ cần bản tiếng Phạn thôi! Mục đích của việc phiên dịch là giúp cho kinh điển được phổ thông để mọi người khi đọc qua liền hiểu ngay. Nếu làm được như vậy là đã đủ rồi. Lời dịch nên đơn giản. Nếu quí vị cố ý dịch bằng những lời lẽ văn hoa cao siêu thi khi đọc qua, người khác sẽ bị rắc rối, ngờ vực. Chúng ta nên dùng trí huệ để xem coi lời văn có hợp lý hay không, rồi mới dùng. Như vậy là đủ. Ngôn ngữ tiến hóa từng bước theo dòng thời gian. Bây giờ có thể họ chưa hiểu, nhưng trong tương lai, khi đọc lại vài lần thì họ sẽ hiểu. Chỉ cần lời lẽ và ý nghĩa đầy đủ là tốt rồi."

Lúc theo nguyên tắc văn nghĩa thông đạt và trung thực, phải lưu tâm đến sự "dung hợp hoàn toàn tất cả sự khác biệt" vì Phật Pháp là viên dung vô ngại. Về vấn đề này Ngài nói:

"Trong khi phiên dịch phần chánh văn của Kinh, không thể chỉ dịch dựa theo phần chú giải. Văn kinh như biển cả, lời chú giải chỉ như sông ngòi từ khắp nơi tùy theo dòng mà đổ vào biển cả. Không thể xem sông ngòi như biển rộng. Kinh điển rất sống động chứ không chết cứng, và luôn viên dung vô ngại mà không chỉ đơn thuần trong một nghĩa. Bất cứ bản dịch nào, miễn có có đầy đủ ý nghĩa và hợp lý thì đều có thể chấp nhận được. Ðừng chấp cứ là phải dịch theo cách này hay cách nọ, mà chỉ cần chuyên chở được ý nghĩa của lời kinh là được. Chớ bỏ quá nhiều thời giờ vào điểm này. Càng bỏ thời giờ vào việc lòng vòng trong lời lẽ thì càng xa ý kinh, và bản dịch mãi không được hay cho lắm. Cần phải phiên dịch kinh điển một cách sống động và uyển chuyển. Không thể bướng bỉnh chấp theo ý mình. Chỉ miễn sao ý nghĩa của kinh văn được thông suốt là đủ rồi."

Phiên dịch kinh điển không chỉ dùng sự khéo léo, mà còn rèn luyện và giúp phát triển trí huệ chân chánh. Ngài nói :

"Dẫu là người nào, nếu tự dùng trí huệ chân chánh để phiên dịch Kinh Ðiển thì trí huệ ngày một khai mở, ngày một tăng trưởng. Nếu ngày ngày chuyên tâm chú ý học hành thì trí huệ sẽ được triển khai."

Ðể bảo đảm việc phiên dịch được chính xácvà chân chánh phù hợp với ý Ðức Phật, Ngài thường răn nhắc các đệ tử :

"Phiên dịch kinh điển phải có chánh tri chánh kiến, và nhất định phải chánh trực. Không nên thiên vị hoặc dùng lời hoa mỹ thuận theo nhân tình. Phải quyết định mau mắn và dùng lời xác quyết, cùng có tinh thần phán xét như phán quan (quan tòa). Phải khởi tâm thành khẩn và dùng tri kiến chân thật thâm sâu, cùng có tánh quả quyết. Phải khách quan mà phiên dịch và đừng để bị kẹt trong văn tự chữ nghĩa. Phải dùng trí huệ chứ chẳng dùng mảy may tình cảm mà phiên dịch. Dẫu là lời của ai, nếu nghĩ rằng không chính xác thì phải cứng rắn xét đoán vô tư. Phải vô tình và lạnh lùng để phiên dịch kinh điển. Nếu dùng tình cảm thì sai lạc rồi. Khi phiên dịch, phải hình dung tâm trạng của Phật Thích Ca vào đương thời. Phải tự hỏi: "Tại sao Ðức Phật thuyết Kinh này ? Ngài lúc đó đang nghĩ gì? Ngài có dụng ý gì lúc đó?" Phải vận dụng tư tưởng để nắm rõ đạo lý mà Ðức Phật xiển dương trong bài kinh đó. Làm được như thế thì quí vị sẽ thông đạt diệu nghĩa thâm sâu của lời kinh."